annotate DOCS/xml/pl/cd-dvd.xml @ 12791:f41c06b45d1c

10l, patch by Piero di Vita

<?xml version="1.0" encoding="utf-8"?>
<!-- synced with 1.11 -->
<chapter id="cd-dvd">
<title>Używanie CD/DVD</title>

<sect1 id="drives">
<title>Napędy CD/DVD</title>
<para>
Fragment dokumentacji Linuksa:
</para>

<para>
Nowoczesne napędy CD-ROM osiągają bardzo duże prędkości. Niektóre z nich są
dodatkowo zdolne do pracy przy zredukowanych prędkościach. Oto kilka powodów,
dla których powinniśmy zastanowić się czy nie należy zredukować prędkości
naszego napędu:
</para>

<itemizedlist>
<listitem><para>
Istnieją doniesienia o błędach odczytu przy dużych prędkościach, szczególnie
podczas używania uszkodzonych bądź wadliwie wytłoczonych/nagranych płyt CD.
Redukcja prędkości odczytu może uchronić nas przed utratą danych w takich
przypadkach.
</para></listitem>

<listitem><para>
Wiele napędów CD jest dokuczliwie głośnych. Redukcja prędkości może zmniejszyć
natężenie hałasu.
</para></listitem>
</itemizedlist>

<para>
Redukcję prędkości napędu CD z interfejsem IDE możemy uzystać korzystając z
<command>hdparm</command> bądź programu <command>setcd</command>. Działają one w
następujący sposób:

<screen>hdparm -E <replaceable>[prędkość]</replaceable> <replaceable>[urządzenie cdrom]</replaceable></screen>
<screen>setcd -x <replaceable>[prędkość]</replaceable> <replaceable>[urządzenie cdrom]</replaceable></screen>
</para>

<para>
Jeżeli masz uprawnienia roota, to pomóc może także następująca komenda:
<screen>echo file_readahead:2000000 &gt; /proc/ide/<replaceable>[urządzenie cdrom]</replaceable>/settings</screen>
</para>


<para>
Ustawiamy w ten sposób wielkość bufora odczytu na 2MB, co pomaga przy odczycie
porysowanych płyt. Jeżeli ustawimy zbyt dużą wielkość tego bufora, napęd będzie
stale rozkręcał się i zwalniał, co spowoduje bardzo znaczny spadek wydajności.
Zaleca się również dostrojenie napędu CD-ROM przy użyciu
<command>hdparm</command>:
<screen>hdparm -d1 -a8 -u1 <replaceable>[urządzenie cdrom]</replaceable></screen>
</para>

<para>
Włączamy w ten sposób dostęp DMA do dysku, czytanie z wyprzedzeniem i
odmaskowanie IRQ (IRQ unmasking) (więcej przeczytasz na stronach man do
<command>hdparm</command>)
</para>

<para>
Proszę sprawdzić &quot;<filename>/proc/ide/<replaceable>urządzenie
cdrom</replaceable>/settings&quot;</filename>
dla dostrojenia swojego napędu CD-ROM.
</para>

<para>
Dla napędów SCSI nie istnieje jednolity sposób ustawiawiania tych parametrów
(jeżeli znasz jakiś to napisz nam o nim). Istnieje narzędzie które działa z
<ulink url="http://das.ist.org/~georg/">napędami SCSI Plextor</ulink>.
</para>

<para>FreeBSD:</para>
<para>Prędkość: <command>cdcontrol [-f <replaceable>device</replaceable>] speed <replaceable>speed</replaceable></command></para>
<para>DMA: <command>sysctl hw.ata.atapi_dma=1</command></para>
</sect1>

<sect1 id="dvd">
<title>Odtwarzanie DVD</title>
<para>
Aby poznać pełną listę dostępnych opcji, proszę przeczytać odpowiednie strony
man. Składnia dla standardowego DVD (Digital Versatile Disc) jest następująca:
<screen>mplayer dvd://<replaceable>&lt;ścieżka&gt;</replaceable> [-dvd-device <replaceable>&lt;urządzenie&gt;</replaceable>]</screen>
</para>

<para>
Przykład:
<screen>mplayer dvd://<replaceable>1</replaceable> -dvd-device <replaceable>/dev/hdc</replaceable></screen>

</para>

<para>
Domyślnym urządzeniem (device) DVD jest <filename>/dev/dvd</filename>. Jeżeli
Twoje ustawienia są inne, stwórz odpowiedni symlink lub ustaw odpowiednie
urządzenie (device) w linii polecenia korzystając z opcji
<option>-dvd-device</option>.
</para>

<formalpara>
<title>Obsługa DVD - nowy sposób (mpdvdkit2)</title>
<para>
<application>MPlayer</application> używa <systemitem>libdvdread</systemitem>
oraz <systemitem>libdvdcss</systemitem> do dekodowania i odtwarzania DVD. Te
dwie biblioteki są zawarte w podkatalogu <filename class="directory">libmpdvdkit2/</filename>
w głównym drzewie katalogów <application>MPlayera</application>, nie trzeba
instalować ich osobno. Wybraliśmy tę opcję ponieważ musieliśmy poprawić błąd
<systemitem>libdvdread</systemitem> i zastosować łatkę (patch), która dodaje
obsługę <emphasis role="bold">buforowania złamanych kluczy CSS</emphasis> do
<systemitem>libdvdcss</systemitem>. Skutkuje to dużym wzrostem szybkości
ponieważ klucze nie muszą być łamane za każdym razem przed odtwarzaniem.
</para>
</formalpara>

<note><para>
Jeśli występują problemy z dekodowaniem DVD, spróbuj wyłączyć supermount albo
inne tego typu usługi.
</para></note>

<para>
<application>MPlayer</application> potrafi także używać bibliotek systemowych
<systemitem>libdvdread</systemitem>
oraz <systemitem>libdvdcss</systemitem>, ale to rozwiązanie jest
<emphasis role="bold">nie</emphasis> zalecane, gdyż może powodować błędy,
niekompatybilności bibliotek oraz zmniejszenie prędkości.
</para>

<note><para>
W przypadku problemów z dekodowaniem DVD, spróbuj wyłączyć supermount, bądź
inne tego typu udogodnienia.
</para></note>

<formalpara>
<title>Struktura dysku DVD</title>
<para>
Dyski DVD mają po 2048 bajtów na sektor z ECC/CRC. Zwykle posiadają system
plików UDF na pojedynczej ścieżce zawierającej różnorakie pliki (małe pliki .IFO
i .BUK oraz duże (1GB) pliki .VOB).
Są one rzeczywistymi plikami i mogą być kopiowane/odtwarzane z podmontowanego
systemu plików niezakodowanego DVD.
</para>
</formalpara>

<para>
Pliki .IFO zawierają informacje nawigacyjne filmu (rozdział/tytuł/mapa
zaczepów/tablica języków, itp) i są konieczne do odczytu i interpretacji
zawartości pliku .VOB (filmu). Pliki .BUK są kopiami zapasowymi plików .IFO.
Używają <emphasis role="bold">sektorów</emphasis> wszędzie, więc aby
zaimplementować nawigację na DVD lub rozszyfrować zawartość, należy używać
adresowania sektorów dysku w trybie raw.
</para>

<para>
Z tego powodu obsługa DVD w starym stylu z użyciem
<systemitem>libcss</systemitem> wymaga podmontowanego systemu plików DVD oraz
dostępu do urządzenia w trybie raw bazującym na sektorach. Niestety wymagane
jest (pod Linuksem) posiadanie uprawnień roota aby móc korzystać z sektorowego
adresowania pliku. Wybór jest następujący:

<itemizedlist>
<listitem><para>
Posiadać uprawnienia roota lub używać programu wykonywalnego
<application>MPlayera</application> posiadającego prawa suid-root.
</para></listitem>

<listitem><para>
Pozwolić <application>MPlayerowi</application> na uruchamianie owijacza
(wrapper) fibmap_mplayer w trybie suid-root w celu uzyskania dostępu do DVD
(używane przy odtwarzaniu DVD starą metodą poprzez
<systemitem>libcss</systemitem>).
</para></listitem>

<listitem><para>
Wcale nie używać sterownika systemu plików zawartego w jądrze lecz korzystać
jedynie z narzędzi działających w przestrzeni użytkownika. Zajmują się tym
biblioteki <systemitem>libdvdread</systemitem> 0.9.x i
<systemitem>libmpdvdkit</systemitem> (obsługa DVD nowym sposobem). Sterownik
systemu plików UDF zawarty w jądrze nie jest wymagany ponieważ wspomniane
biblioteki zawierają własny, wbudowany sterownik systemu plików UDF. DVD nie
musi być podmontowany, bowiem używany jest jedynie dostęp w trybie raw.
</para></listitem>
</itemizedlist>
</para>

<para>
Czasami <filename>/dev/dvd</filename> nie może być czytany przez użytkowników,
zatem autorzy <systemitem>libdvdread</systemitem> zaimplementowali emulację
warstwy, która przenosi adresowanie sektorowe na nazwy plików i offsety, aby już
u źródeł podmontowanego systemu plików emulować dostęp w trybie raw, na równi z
dostępem do dysku twardego.
</para>

<para>
<systemitem>libdvdread</systemitem> równie dobrze akceptuje miejsce
podmontowania (mountpoint) jak i nazwę urządzenia przy dostępie w trybie raw i
sprawdza <filename>/proc/mounts</filename> w celu odnalezienia odpowiedniej
nazwy urządzenia (device). Zostało to napisane z myślą o systemie Solaris, gdzie
nazwy urządzeń są przydzielane automatycznie.
</para>

<para>
Domyślnym urządzeniem (device) DVD jest <filename>/dev/dvd</filename>. Jeżeli
Twoje ustawienia są inne, stwórz odpowiedni symlink lub ustaw odpowiednie
urządzenie w linii polecenia korzystając z opcji <option>-dvd-device</option>.
</para>

<formalpara>
<title>Autoryzacja DVD</title>
<para>
Metoda autoryzacji i rozszyfrowywania używana gdy korzystamy z DVD przy użyciu
nowego sposobu polega na korzystaniu ze zmodyfikowanej biblioteki
<systemitem>libdvdcss</systemitem> (patrz wyżej). Ta metoda może być określona
poprzez zmienna środowiskową <envar>DVDCSS_METHOD</envar>, która może być
ustawiona na "key", "disk" albo "title".
</para>
</formalpara>

<para>
Jeżeli żadna wartość nie jest ustawiona, próbowane są następujące metody
(domyślnie: "key", "title request"):
</para>

<orderedlist>
<listitem><para>
<emphasis role="bold">bus key</emphasis>: Ten klucz jest ustalany podczas
autoryzacji (długa mieszanina ioctl'i i rozmaite wymiany kluczy, bajery
kryptograficzne) oraz jest używany do szyfrowania tytułu i kluczy dyskowych
przed wysłaniem ich nieszyfrowaną magistralą (by zapobiec podsłuchiwaniu). Bus
key jest wymagany do pobrania i wstępnego rozszyfrowania zaszyfrowanego klucza
dyskowego (disk key).
</para></listitem>

<listitem><para>
<emphasis role="bold">cached key</emphasis>: <application>MPlayer</application>
wyszukuje już złamane klucze tytułów, które są przechowywane w katalogu
<filename class="directory">~/.mplayer/DVDKeys</filename> (szybkie ;) ).
</para></listitem>

<listitem><para>
<emphasis role="bold">key</emphasis>: Jeżeli żaden zbuforowany klucz nie jest
dostępny, <application>MPlayer</application> próbuje rozszyfrować klucz dyskowy
korzystając z garści kluczy zaszytych w odtwarzaczu.
</para></listitem>

<listitem><para>
<emphasis role="bold">disk</emphasis>: Jeżeli metoda "key" zawodzi (np. brak
kluczy zaszytych w odtwarzaczu), <application>MPlayer</application> złamie klucz
dyskowy używając algorytmu ataku brutalnego. Proces ten jest bardzo
procesorochłonny i wymaga 64 MB pamięci (16777216 (16*2^20) 32-bitowych pól
tabeli hash) do przechowywania tymczasowych danych. Ta metoda powinna zadziałać
zawsze (niestety jest wolna).
</para></listitem>

<listitem><para>
<emphasis role="bold">title request</emphasis>: Mając klucz dyskowy
<application>MPlayer</application> pobiera zaszyfrowane klucze tytułowe (title
key), które są zawarte w <emphasis>ukrytych sektorach (hidden
sectors)</emphasis> używając <systemitem>ioctl()</systemitem>. Ochrona
regionalna w napędach RPC-2 jest realizowana w tym kroku i może się nie udać na
tych napędach. Jeśli jednak się uda, klucze tytułowe zostają rozszyfrowane przy
użyciu magistrali i klucza dyskowego.
</para></listitem>

<listitem><para>
<emphasis role="bold">title</emphasis>: Ta metoda jest używana jeżeli zapytanie
o tytuł zakończyło się niepowodzeniem i nie można polegać na żadnej wymianie
kluczy z napędem DVD. Używa ona ataku kryptograficznego w celu odgadnięcia
klucza tytułowego (title key) wprost (poprzez szukanie powtarzającego się ciągu
znaków (wzoru) w rozszyfrowanej zawartości pliku VOB oraz poprzez zgadywanie, że
czysty tekst odpowiadający pierwszym zaszyfrowanym bajtom jest kontynuacją
wzoru). Metoda ta jest także znana jako &quot;znany czysto-tekstowy atak (known
plaintext attack)&quot; bądź &quot;DeCSSPlus&quot;. Rzadko zdarza się, ale się
zdarza, że metoda ta może zawieść ponieważ jest niewystarczająco dużo
zaszyfrowanych danych na dysku aby spełnić założenia statystycznego ataku lub
ponieważ klucz zmienia się w trakcie tytułu. Jest to jedyna metoda, aby
zdeszyfrować DVD przechowywane na twardym dysku lub DVD ze złym regionem na
napędzie RPC2 (powolne).
</para></listitem>
</orderedlist>

<para>
Napędy DVD RPC-1 zabezpieczają ustawienia regionu jedynie poprzez
oprogramowanie. Napędy RPC-2 mają sprzętowe zabezpieczenie, które pozwala na co
najwyżej 5 zmian. Jeżeli posiadamy napęd DVD RPC-2 wymagana/zalecana jest
aktualizacja firmware'u do RPC-1 . Nowe wersje firmware'ów można znaleźć na tej
<ulink url="http://www.firmware-flash.com">stronie z firmware'ami</ulink>.
Jeżeli nie ma tam nowej wersji firmware'u dla naszego urządzenia, użyj
<ulink url="http://www.linuxtv.org/download/dvd/dvd_disc_20000215.tar.gz">regionset tool
(narzędzia do zmiany regionów)</ulink> aby ustawić kod regionu na swoim napędzie
DVD (pod Linuksem). <emphasis role="bold">Ostrzeżenie</emphasis>: Możesz
ustawić region tylko 5 razy.
</para>
</sect1>

<sect1 id="vcd">
<title>Odtwarzanie VCD</title>
<para>
Pełna lista dostępnych opcji znajduje się na stronie man. Składnia dla
standardowego Video CD (VCD) jest następująca:
<screen>mplayer vcd://<replaceable>&lt;ścieżka&gt;</replaceable> [-cdrom-device <replaceable>&lt;urządzenie&gt;</replaceable>]</screen>
Przykład:
<screen>mplayer vcd://2 -cdrom-device /dev/hdc</screen>
Domyślnym urządzeniem VCD jest <filename>/dev/cdrom</filename>. Jeśli
Twoje ustawienia są inne, utwórz dowiązanie symboliczne
lub podaj prawidłowe urządzenie w linii poleceń za pomocą opcji
<option>-cdrom-device</option>
</para>

<note><para>
Przynajmniej napędy CD-ROM SCSI firmy Plextor i niektóre modele Toshiby
mają beznadziejną wydajność przy odczycie VCD. Jest to spowodowane
niekompletną implementacją <systemitem>ioctl</systemitem>'a CDROMREADRAW dla
tych urządzeń. Jeśli masz jakieś pojęcie o programowaniu SCSI,
<ulink url="../../tech/patches.txt">pomóż nam</ulink> zaimplementować ogólną
obsługę SCSI dla VCD.
</para></note>

<para>
W międzyczasie możesz wyciągać dane z VCD za pomocą
<ulink url="http://140.132.1.204/OS/Linux/packages/X/viewers/readvcd/">readvcd</ulink>
i odtwarzać plik wynikowy za pomocą <application>MPlayera</application>
</para>

<formalpara>
<title>Struktura VCD</title>
<para>Płyty VCD składają się z jednej lub więcej ścieżek:</para>
</formalpara>

<itemizedlist>
<listitem><para>
Pierwsza ścieżka jest małą ścieżką o gęstości 2048 bajtów/sektor z danymi w
systemie plików iso9660, zwykle zawierająca windowsowy odtwarzacz VCD i być
może inne informacje (obrazy, tekst, itp.).
</para></listitem>

<listitem><para>
Druga i pozostałe ścieżki o gęstości 2324 bajtów/sektor zawierają po jednym
pakiecie czystego strumienia MPEG PS na sektor zamiast systemu plików.
Podobnie, jak w przypadku ścieżek audio CD, ścieżki te <emphasis role="bold">nie
mogą być montowane</emphasis> (Czy kiedykolwiek montowałeś płytę audio CD by
ją odtworzyć?). Biorąc pod uwagę, że filmy znajdują się na tej ścieżce,
powinieneś spróbować na początek opcji <option>vcd://2</option>.
</para></listitem>

<listitem><para>
Istnieją również płyty VCD bez pierwszej ścieżki (pojedyncza ścieżka i
brak systemu plików w ogóle). Je również da się odtwarzać, ale nie da
się ich montować.
</para></listitem>
</itemizedlist>

<formalpara>
<title>O plikach .DAT</title>
<para>
Plik o rozmiarze ok. 600 MB widoczny na pierwszej ścieżce zamontowanego VCD
nie jest prawdziwym plikiem ! Jest on tzw. bramką ISO, utworzoną by
Windows mógł obsługiwać takie ścieżki (Windows w ogóle nie zezwala aplikacjom
na dostęp do urządzeń w trybie raw). Pod Linuksem nie możesz kopiować ani
odtwarzać tych plików (zawierają "śmieci"). Pod Windows jest to możliwe, gdyż
jego sterownik iso9660 symuluje odczyt ścieżek w trybie raw za pomocą tego
pliku. By móc odtwarzać pliki .DAT, musisz mieć sterownik do jądra, który
dostarczany jest z linuksową wersją PowerDVD. Posiada on zmodyfikowany sterownik
systemu plików iso9660 (<filename>vcdfs/isofs-2.4.X.o</filename>), który jest w
stanie symulować odczyt ścieżek w trybie raw za pomocą pliku .DAT. Jeśli
podmontujesz płytę używając ich sterownika, możesz kopiować, a nawet odtwarzać
pliki .DAT za pomocą <application>MPlayera</application>. Ale nie będzie to
działało za pomocą standardowego sterownika iso9660 dostarczonego z jądrem
Linuksa! Zamiast tego użyj opcji <option>vcd://</option>. Alternatywą dla
kopiowania VCD jest nowy sterownik:
<ulink url="http://www.elis.rug.ac.be/~ronsse/cdfs/">cdfs</ulink> (nie jest
częścią oficjalnego jądra), który wyświetla sesje CD jako pliki obrazów, oraz
<ulink url="http://cdrdao.sourceforge.net/">cdrdao</ulink>, program do zgrywania
płyt CD bit po bicie.
</para>
</formalpara>
</sect1>
</chapter>